Atasözleri; mani, türkü, masal gibi edebi bir tür olarak bağımsız varlığa sahip değildir. Atasözleri ya folklör türünden metin içinde yada günlük konuşmalarda geçer. Ancak dili süsleyen tek sanat unsuru olduklarından onları birtek araya toplayıp ayrı tür gibi incelemek ihtiyacı duyulmuştur.
Atasözlerini, ?ekil ve içerik olarak, günlük konuşmalardan ayıran özellikler vardır : Anlatımda açıklık, özlülük, anlatım tonunda kuruluk. Şiirlerle sadece sağduyu yönünden ilişki kurar. Bundan dolayı bazı atasözleri ölçülü ve kafiyelidir. Bu unsurlar, bilhassa akılda daha iyi kalması için kullanılmıştır.
Türk atasözlerinin bütünü yapı ve vazife yönünden aynı grupta toplanamaz. Bu yüzden atasözlerimizi şöyle sınıflandırabiliriz :
Atasözü niteliğindeki deyimler. Bunları günlük dildeki deyimlerden ayırmak çok güçtür. Bu grubuda ufak bir alt gruba ayırabiliriz :Atasözü görünümündeki kolay deyimler : İki ayağı bir pabuca sokmak. Özel durumlarda kullanılan misal deyimler : Tut kelin perçeminden. Karşılaştırmalı deyimler : Keremin arpa tarlası gibi yanmak. Asıl atasözleri : Bir davranış kuralını, akıllıca bir yargıyı dile getirir. Asıl atasözleri anlatımdaki özelliklerine göre ikiye ayrılır :Bir rasat veya yargı görünümündeki atasözleri : Bir davranış kuralı öğreten yada ders verenler. Yargıya misal : Kanı kan ile yumazlar, kanı ile yurlar. Gözlemden doğan yargıya misal : Taşıma su ile değirmen dönmez. Gözleme misal : Hak batıldan ağlamadı, akan dereyi kimse bağlamadı. Bu bölüme giren mevsim, hava, tarım, hayvanlar ve benzeri üzerine sayısız atasözü vardır. Doğrudan doğruya bir emir, öğüt, yasak belirtenler : Bu tür atasözlerindeki fiiller müspet yada olumsuz, daima buyruk halindedirler. Örnek : Gözün ile gördüğünü eteğin ile ört. Fıkra türünden atasözleri : Çok kısaltılmış öykü yapısındadırlar. Örnek : Deveye sormuşlar : "Boynun sebep eğri?" "Nerem doğru ki..." demiş. Bu gruptaki atasözleri görevleri yönünden birinci gruptakilere yakındır. Atasözlerini söyleyiş yönünden de birbirinden ayırmak mümkündür : Nazım ögesi taşıyanlar, düzyaz? olanlar. Nazım ögesi taşıyan atasözleri arasında tam mısra yada beyik görünümünde olanlar vardır : Gönül düştü kediye, kedi e? kadıya (duduya).
Türkler sözlü yaz?n dönemindeyken, kahramanlık hikayeleri devrinde atasözleri düşünceyi desteklemek amacıyla yanlız başlarına kullanılmıyor, metnin başına yada sonuna bağlı bulunuyorlardı. Kimi vakit aynı anlamdaki atasözlerinin yanyana kullanıldıklarıda olurdu. Oğuz ve Kırgız destanları bu tür örneklerle doludur. Bugün bile anadoluda öykü anlatanlar bunlardan faydalanırlar. Elimizdeki en eski Oğuz metinleri Dede Korkut masallarıdır.
Ülkemizde atasözleri üzerine pek çok inceleme, derleme çalışması yapılmıştır.
Deyimler ile atasözleri arasında biçim, mecazi mana yönünden benzerlikler vardır. Deyimler, tümce içinde kullanılarak söz arasında yer alırlar. Atasözleri ise kendileri tümce yapısındadır; bağımsız olarak kullanılabilirler. Deyimler ile atasözlerini birbirinden ayırmak için şu noktaya dikkat edilmelidir : Deyimler hüküm anlamını taşımazken, atasözleri - eylem almasalarda - hüküm anlat?m ederler.
Özdeyişler ile atasözleri arasında şu ayr?m vardır. Özdeyiş (vecize)lerin söyleyenleri bellidir, atasözleri ise anonimdir, söyleyenleri belli değildir.